Rozwój matematyki jest uwarunkowany rozwojem szkolnictwa. Jego początki w Polsce są ściśle związane z działalnością edukacyjną Kościoła. Pierwsze szkoły rozpoczęły swą działalność na przełomie XII i XIII wieku. Były to szkoły katedralne, kolegialne i klasztorne, kształcące kandydatów do stanu duchownego. Od 1215 na mocy uchwały IV soboru laterańskiego, zaczęto zakładać szkoły parafialne.
Ważne znaczenie dla rozwoju oświaty i nauki w Polsce miało założenie w 1364 roku przez Kazimierza Wielkiego Akademii Krakowskiej. Jej absolwenci uczyli później w szkołach parafialnych, dzięki czemu podniósł się poziomu szkół. Uniwersytet ten był jednym z pierwszych w Europie Środkowej. Po odnowieniu w 1400 roku, staraniem królowej Jadwigi i Władysława Jagiełły, uniwersytet ten stał się na kilka wieków centrum nauki przyciągającym także obcokrajowców. Od połowy XV wieku szczycił się wysokim poziomem m.in. matematyki i astronomii. Wykładowcami byli: Marcin Król, Wojciech z Brudzewa i Jan z Głogowa, a genialnym wychowankiem – Mikołaj Kopernik.
W XVI wieku – złotym wieku nauki polskiej- ukazały się pierwsze dzieła naukowe w języku polskim, np. „Algorithmus: To iest nauka Liczby: Polską rzeczą wydana: Przez Księdza Tomasz Kłosa” (1538), „Geometria To jest Miernicka Nauka po Polsku krótko napisana z Graeckich y z Łacińskich Ksiąg” (1556) – której autorem był Stanisław Grzepski. Powstawały inne księgi, drukowane po łacinie, m.in. księgi arytmetyki Jana z Łańcuta (1513) oraz arytmetyka Benedykta Herbsta z 1516 r. Swe prace publikował Jan Brożek- np. „Arithmetica integrorum” (1620), obejmująca całokształt znanej wówczas arytmetyki oraz „Apologia pro Aristotele et Euclide”, „ De numeris perfectis” ( rozprawa na temat teorii liczb).
Wielkie zasługi dla rozwoju edukacji w Polsce mieli sprowadzeni w 1564 roku jezuici, ale także i inne zakony. W 1578 roku jezuici zorganizowali kolegium w Wilnie, które przy poparciu króla Stefana Batorego w 1579 roku przekształcili w Akademię Wileńską. Na tej uczelni rozpoczął swoją karierę polski matematyk o europejskiej sławie Adam Kochański.
W tym samym wieku, w 1595 roku, Jan Zamojski, dążąc do reformy szkolnictwa wyższego, ufundował w Zamościu akademię zwaną Akademią Zamojską. Kolejną uczelnią była założona przez króla Jana II Kazimierza w 1661 roku Akademia Lwowska.
XVIII wiek to okres, w którym dotarły do Polski wpływy Oświecenia. Wówczas zainteresowano się ponownie rozwojem szkolnictwa. Utworzona w celu objęcia zwierzchnictwa nad całym szkolnictwem Komisja Edukacji Narodowej wprowadziła do szkół nauczanie m.in. matematyki i nauk przyrodniczych.
W XIX wieku losy edukacji były uzależnione od sytuacji politycznej w poszczególnych zaborach. W zaborze rosyjskim, dzięki reformie szkolnej z 1803 roku, nastąpił rozkwit Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego. Było to zasługą opieki księcia Adama Czartoryskiego i zdolnościom organizacyjnym Jana Śniadeckiego. Uniwersytet Wileński stał się wówczas najlepszą polską uczelnią z bardzo wysokim poziomem nauk ścisłych, medycyny i historii. Został zamknięty po upadku powstania listopadowego.
W tym samym zaborze od 1816 roku do klęski powstania listopadowego działał też Królewski Uniwersytet Warszawski. Jednym z jego wydziałów był wydział matematyki i fizyki.
Rozwijał się także ruch samokształceniowy, z którego wyrósł tajny Uniwersytet Latający zorganizowany w Warszawie w 1885 roku. Wykłady prowadzone przez znanych polskich uczonych odbywały się w prywatnych mieszkaniach- uczęszczała na nie m.in. Maria Skłodowska –Curie.
Polscy matematycy pracowali przede wszystkim w zaborze austriackim: w Krakowie i Lwowie. Dzięki temu pod koniec XIX wieku uniwersytety i towarzystwa naukowe mogły udostępniać księgozbiory podręczników z matematyki wyższej. Zajęcia na uczelniach prowadzili wykształceni za granicą matematycy. Powstawały wartościowe prace naukowe, a polscy uczeni utrzymywali ścisłe kontakty z matematykami z Niemiec, Francji i Rosji. Pod kierunkiem Samuela Dicksteina zaczęto wydawać polskie czasopisma, w których zamieszczano oryginalne prace matematyczne: „Prace Matematyczno-Fizyczne” i „Wiadomości Matematyczne”. W Krakowie wykładali matematykę Stanisław Zaremba i Kazimierz Żurawski, a we Lwowie Julian Puzyna.
Najgorsza sytuacja panowała w zaborze pruskim, ponieważ zakazano tam prowadzenia wyższych szkół, a w szkolnictwie podstawowym i średnim zakazane było używanie języka polskiego.
Po odzyskaniu niepodległości sytuacja edukacji uległa zmianie. Znacznie wzrosła liczba szkół powszechnych, a do wybuchu II wojny światowej liczba szkół wyższych wzrosła z 10 do 32. Reaktywowano Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. Powstały nowe uczelnie: Uniwersytet Poznański, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wolna Wszechnica Polska, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie.
Już w listopadzie 1915 roku rozpoczął działalność Uniwersytet Warszawski (zaraz po opuszczeniu miasta przez wojska carskie). W pierwszym roku działalności uczelnia przyjęła około tysiąca studentów, w tym ponad dwudziestu na matematykę. Wykładowcami i pracownikami naukowymi byli: Stefan Mazurkiewicz, Zygmunt Janiszewski, Wacław Sierpiński, Jan Łukaszewicz, Samuel Dickstein. Większość z tych uczonych stworzyła silną grupę połączoną wspólnymi zainteresowaniami - topologią- nową dyscypliną w matematyce. Zygmunt Janiszewski zainicjował założenie czasopisma „Fundamenta Mathematicae”, w którym zamieszczano publikacje w językach międzynarodowych by udostępniać osiągnięcia polskich matematyków. Topologia stała się jedną z najżywiej uprawianych dyscyplin matematycznych w XX wieku, zaś polscy uczeni odegrali w jej rozwoju dominującą rolę.
We Lwowie uniwersytet, który w 1919 roku otrzymał nazwę Uniwersytetu Jana Kazimierza, polscy uczeni – przede wszystkim Stefan Banach i Hugo Steinhaus- stworzyli potężny ośrodek matematyczny zajmujący się inną dyscypliną matematyczną: analizą funkcjonalną. Powstała ona i rozwijała się dzięki Banachowi i jego uczniom: Mazurkiewiczowi, Orliczowi i Schauderowi. W 1929 roku założono we Lwowie pismo „Studia Mathematica” poświęcone tylko analizie funkcjonalnej.
Oba wymienione pisma matematyczne należały do najpotężniejszych czasopism matematycznych na świecie.
Matematyka rozwijała się także w innych ośrodkach uniwersyteckich: w Krakowie, Wilnie, Poznaniu. Powstało i rozwijało się Polskie Towarzystwo Matematyczne, które do II wojny światowej miało 200 członków. Powstawały kolejne czasopisma matematyczne - m.in.: „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego”, „Acta Arithmetica”, „Monografie matematyczne”.
Wspaniały rozwój matematyki polskiej przerwała agresja hitlerowska. Uczeni polscy byli rozstrzeliwani, trafiali do obozów koncentracyjnych, np. Kazmierz Bartel ( profesor Politechniki Lwowskiej) został rozstrzelany w lipcu 1941 roku; Aleksander Rajchman (profesor Wolnej Wszechnicy) zginął w obozie w Dachau w 1940 roku. W czerwcu 1945 roku zmarł Stefan Mazurkiewicz, a w sierpniu 1945 roku Stefan Banach.
Podczas II wojny światowej zginęła ponad połowa aktywnych polskich matematyków, część rozproszyła się po świecie. Jednak dzięki ogromnemu entuzjazmowi jeszcze w 1945 roku wydano kolejny tom „Fundamenta Mathematicae”, co wzbudziło podziw w świecie. Wkrótce wznowiono wydawanie innych czasopism. Ponownie zaczęły działać wyższe uczelnie, wznowiło działalność Polskie Towarzystwo Matematyczne. W 1948 roku powstał Państwowy Instytut Matematyczny, który później przekształcił się w Instytut Matematyczny PAN. Dzięki temu polska matematyka odzyskała miejsce jakie zajmowała w światowej nauce przed wojną, ale także zdobyła uznanie w innych dziedzinach: analizie, teorii prawdopodobieństwa, algebrze, teorii liczb. O uznaniu wkładu Polaków w rozwój matematyki może świadczyć choćby używanie przez matematyków na całym świecie pojęć „przestrzeń Banacha”, „retrakty Borsuka” czy „przestrzeń polska”.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Matematyka
